Tatrzański Park Narodowy

Utworzony z dniem 1 stycznia 1955r. na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 października 1954r. (Dz. U. z 1955r. Nr 4, poz. 23 z późn. zm.) do 1 stycznia 1999 r. w województwie nowosądeckim - obecnie województwie małopolskim.
Powierzchnia Parku wynosi 21164 ha, z czego 11514 ha objęto ochroną ścisłą.

Tatrzański Park Narodowy położony jest na południowym krańcu Polski w Karpatach Zachodnich i obejmuje najwyższą część Tatr Polskich. Charakteryzuje się krajobrazem wysokogórskim. Rzeźba Tatr jest rezultatem długotrwałej działalności różnych czynników w wielu epokach historii ziemi, począwszy od okresu węglowego (karbonu) przez perm, trias, jurę, kredę, trzeciorzęd, aż po epokę lodową, która nadała ostateczne oblicze tej części naszego kraju. W epoce lodowej Tatry były aż trzykrotnie zlodowacone, przy czym formy wytworzone i pozostawione przez poszczególne zlodowacenia są widoczne w różnym natężeniu w poszczególnych częściach Tatr w postaci licznych form polodowcowych; kotły lodowcowe zajęte często przez jeziora, żłoby lodowcowe, doliny zawieszone, rygle skalne, wały moren czołowych i bocznych, wygłady lodowcowe.

Z taką budową geologiczną związane jest bogactwo występujących tu skał. Za najstarsze uważa się skały przeobrażone. Są to różne typy łupków krystalicznych i gnejsów - spotykane obecnie na grani głównej Tatr Zachodnich. Ze skał magmowych (granitów) zbudowane są najwyższe szczyty tatrzańskie, północną część Tatr Zachodnich tworzy mozaika skał osadowych (wapieni, dolomitów, piaskowców i łupków). Ta skomplikowana budowa geologiczna znalazła swoje odbicie w rzeźbie terenu.
Rozwinięte zjawiska krasowe - jaskinie (dotychczas poznano ich 650), np. Wielka Śnieżna ( o długości korytarzy 11000m i głębokości 776m), Mylna, Mroźna Magurska (w dolinie Jaworzynki na stoku Jaworzyńskich Turni znana z odnalezionych kości niedźwiedzi jaskiniowych, nie jest udostępniona turystycznie), lejki i żłobki krasowe Osobliwością hydrograficzną Tatr Zachodnich są ponory, w których niespodziewanie giną wody potoków, suche odcinki dolin i bardzo wydajne wywierzyska z których woda wypływa ponownie na powierzchnię. Starania o objęcie Tatr ochroną rozpoczęły się pod koniec XIX wieku. Już w 1865r. podjęto działania zmierzające do ochrony kozicy i świstaka. Dzięki staraniom E. Janoty i M. Nawrotnego w 1869r. Sejm Krajowy we Lwowie uchwalił ustawę zakazującą polowań na te zwierzęta. W 1873r. powstało Towarzystwo Tatrzańskie, podkreślające w swoim statucie potrzebę ochrony przyrody tatrzańskiej. W 1939r.powstał Park Przyrody obejmujący niewielką część Tatr - Jaworzynę. W lipcu 1947r. powołano w polskiej części Tatr jednostkę administracyjną lasów państwowych o nazwie Park Narodowy Tatrzański.
W 1948r. w górnej części Doliny Kościeliskiej utworzono pierwszy rezerwat ścisły - "Pyszna". Dopiero jednak od 1 stycznia 1955 r. Park stał się formalnie uchwalonym jako Tatrzański Park Narodowy o powierzchni 11500 ha.

Park posiada bogate i dobrze urządzone Muzeum Przyrodnicze oraz pracownię naukową. Tatrzański Park Narodowy graniczy z parkiem narodowym Słowacji (TANAP) wspólnie z którym stanowi Międzynarodowy Rezerwat Biosfery utworzony w 1992r. przez UNESCO.
Na obszarze Parku wytyczono prawie 250 km szlaków turystycznych o różnym stopniu trudności, przy czym dostępne są one jedynie dla turystów pieszych. Wyjątkowo na niektórych odcinkach dozwolona jest jazda na rowerach górskich. Ponadto w dolinach Chochołowskiej i Kościeliskiej oraz na drodze do Morskiego Oka kursują pojazdy konne. Dla turystów udostępniono 6 jaskiń (jedna w Dolinie na Dziurze i 5 w Dolinie Kościeliskiej (Mylna, Obłazkowa, Raptawicka, Smocza Jama oraz Mroźna (jedyna z oświetleniem elektrycznym).

Na obszarze Parku znajduje się 8 schronisk turystycznych, jednak podstawową bazą wypadową w Tatry jest Zakopane oraz wioski położone w podtatrzańskich gminach Kościelisko, Poronin i Bukowina Tatrzańska.
Na terenie parku znajduje się oddana do użytku w 1936r., czynna przez cały rok, kolejka linowa z Kuźnic na Kasprowy Wierch, 2 wyciągi krzesełkowe w Dolinie Goryczkowej i Kotle Gąsienicowym. W rejonie Kasprowego Wierchu oraz z tych okolic w kierunku Kuźnic wyznaczono tereny zjazdowe i nartostrady dla narciarzy. Na obrzeżu Parku - w rejonie Krokwi, znajduje się zespół skoczni, tras biegowych i tor lodowy a na Nosalu slalomowy wraz z kolejką i wyciągiem orczykowym.
Trasy narciarskie znajdują się także w rejonie Cyrhli. Określony obszar parku udostępniony jest dla taterników zdobywających skalne ściany i jaskinie.
Zabytki kultury materialnej są na terenie parku coraz mniej widoczne, ślady po dawnej działalności górniczej i hutniczej spotykane w Kuźnicach, Dolinie Kościeliskiej i Dolinie Chochołowskiej. Rangę zabytków mają szałasy pasterskie oraz niektóre schroniska i obiekty sakralne.

Tatry - najwyższy masyw górski w Centralnych Karpatach Zachodnich ciągnących się na przestrzeni 1300 km. Składają się na nie charakterystyczne jednostki tektoniczne: granitowy trzon, krystaliczny oraz sfałdowane i przemieszczone w formie płaszczowin skały osadowe serii wierchowych i reglowych. Tatry ciągną się równoleżnikowo na przestrzeni 56 km. Położone na pograniczu Polski i Słowacji, pomiędzy nisko położonymi kotlinami: Podhala na północy oraz Spiską i Liptowską na Południu. Zajmują powierzchnię 785 km2, z czego w granicach Polski znajduje się 175 km2 Najwyższy szczyt - Gerlach 2655 m n.p.m., w Polsce Rysy - 2499 m n.p.m. Tradycyjnie dzieli się je na 3 części : Tatry Wysokie, Tatry Zachodnie i Tatry Bielskie (w części na Słowacji).
Ostatecznie zostały sfałdowane i wypiętrzone na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej w okresie ruchów alpejskich.

Klimat cechuje się dużą zmiennością stanów pogody: gwałtowne spadki ciśnienia, inwersje temperatur, duża wilgotność powietrza i powstawanie lokalnego wiatru fenowego, zwanego halnym. Konsekwencją jest wykształcenie się w Tatrach 5 pięter roślinności.

Klimat, gleby, roślinność i świat zwierzęcy wykazują zróżnicowanie piętrowe:
· piętro leśne dzielące się na podłożu osadowym na regiel dolny i górny
· regiel dolny do 1250 m pierwotnie porośnięty przez lasy mieszane jodłowo-bukowe, zostało w większości przekształcone przez gospodarkę człowieka. Dzisiaj dominują tu lasy świerkowe
· regiel górny do 1550 m z panującym borem świerkowym, z egzemplarzami limby w strefie górnej granicy lasu
· piętro kosodrzewiny do ok. 1850 m n.p.m. z zaroślami kosodrzewiny tworzącymi wraz z wysokością coraz mniejsze płaty
· piętro alpejskie - do ok. 2200 m n.p.m.
· piętro subniwalne (turnia) - powyżej 2200 m n.p.m. - wokół ścian skalnych występują tylko płaty muraw z nielicznymi gatunkami roślin kwiatowych.

W Tatrach opisano 1000 gatunków roślin naczyniowych - jest to więc, dzięki dużej różnorodności siedlisk, najbogatszy w gatunki region Polski.

Równie bogato w Tatrach reprezentowana jest także fauna.

Do 1880r. w Tatrach eksploatowano na skalę przemysłową miedź, srebro, złoto i żelazo. Od wieków Tatry są terenem intensywnej turystyki. W Tatrach Wysokich znakowane szlaki prowadzą jedynie na kilkanaście szczytów: Rysy, Krywań, Sławkowski Szczyt, Małą Wysoką, Kasprowy Wierch, Jagnięcy Szczyt, Świnicę, Kozi Wierch. Wejście na inne szczyty możliwe jest jedynie z uprawnionym przewodnikiem tatrzańskim.

Od 1949r. część Słowacka Tatr a od 1955r. część Polska objęte są parkiem narodowym. Nazwa Tatr jako "Tritri" pojawiła się po raz pierwszy w dokumentach z 1086r. w przywileju cesarza Henryka IV dla biskupstwa pruskiego.
Nazwa gór w polskich źródłach jako Tatry wzmiankowana jest od 1255r. i pochodzi najprawdopodobniej od słowa "tatry" oznaczającego skały.

www.cyf-kr.edu.pl/tpn/ - oficjalna strona Tatrzańskiego Parku Narodowego